O TRENUTNIM GEOPOLITIČKIM PROMENAMA U ZEMLJI I SVETU

Odavno razmišljam o tome kakva je sudbina levice danas? Da li za nju dolaze bolji dani? Od početka 1990-ih i pada berlinskog zida bili smo svedoći ekspanzije neoliberalnog kapitalizma, kada je levica optuživana za totalitarizam. Tada se pojavila i floskula da kapitalizam nema alternativu. Neoliberalizam je profitirao od raspada SSSR-a, budući da je time otvoren jedan ogroban prostor novog tržišta, koji je pogodovao berzanskim malvezacijama, a što se uklapalo u strategiju neoliberalizma 1980ih, merama štednje provedenih u Velikoj Britaniji i SAD-u, strategija pretvaranja radnika u male preduzetnike, odnosno, sklapanju javno-privatnih parterstava. Ovo je paralelno sa razvojem novih tehnologija u sferi informacija i telekomunikacija omogućilo porast uslužnog sektora, koji je u velikim evropskim gradovima trebao da zameni automatizovanu intustrijsku proizvodnju, koja se sve više pomerala prema Azijskom pacifiku. To je otvorilo prostor za levicu koja sada deluje u sferi civilnog društva, unutar organizacija NVO sektora, a čiji je cilj pre svega unapređenje demokratije i zaštita ljudskih prava. Neoliberalni kapitalizam koristi mrežu civilnog društva razvijenu u doba hladnog rata da bi priširio uticaj na one države koje su nekada bile u sastavu Varšavskog pakta, a kojima obećava demokratizaciju institucija i bolju zaštitu ljudskih prava (u individualnoj i političkoj sferi) i to sve sa ciljem da bi proveo načelo deregulacije, mere štednje i fiskalne konsolidacije, a koje pretpostavljaju privatizaciju društvene imovine i uvođenje tržišnih princima u javnoj sferi društva (državi). To dovodi do niza neoliberalnih mera štednje koje uključuju privatizaciju javnih preduzeća i ukidanje monopola u sferi energetike (železnica, elektrodistribucija, naftna industrija itd.), kao i smanjenje izdataka za socijalna davanja u sferi zdravstvenog i penzionog osiguranja (pojava privatnih socijalnih fondova), a što povratno utiče i na opšte blagostanje naroda i smanjenje izdataka za komunalne usluge. Da bi mogao efektivno da provede načelo deregulacije, neoliberalizam je primoran da se koristi nevladinim sektorom, reč je o mreži uticajnih nevladinih agencija koje su razvijane u periodu hladnog rata, a sa ciljem da spolja vrše veoma jak uticaj na državu unutar socijalističkog bloka radi bolje zaštite ljudskih prava i to prvenstveno u javno-privatnoj sferi (lična i politička prava i slobode), do kojih je neoliberalnom kapitalizmu jedino i stalo. Ova razgradnja autoritarnih institucija istovremeno za pretpostavku ima uvođenje tržišnog principa (principa deregulacije) kao bitnog merila za vrednovanje demokratičnosti institucija, a u koju svrhu se i koriste nevladine organizacije koje spolja treba da vrše pritisak na državu i tako da dovedu do željeno cilja. Civilno društvo ne vrši samo spolja pritisak na državu (putem medija ili NVO-a) nego i unutar nje i to na taj način što sarađuje sa državnim institucijama u raznim projektima vezanim za borbu protiv vršnjaškog nasilja ili nasilja u porodici, bolju zaštitu ljudskih prava, rodnu ravnopravnost i sl. Ova saradnja može biti veoma široka i obuhvatati brojne sektore institucionalnog delovanja: u sfere obrazovanja i vaspitanja (od predškolskog i osnovnog, do srednjeg i visokog), zdravstva, sudstva, socijalne sigurnosti, zaštite životne sredine i sl. Sa druge strane, delovanje u nevladinoj sferi ovim organizacijama omogućava da povremeno vrše uticaj i na sam univerzitet i to tako što angažuju pojedine profesora u projektima raznih vrsta, a koji uključuju: panel diskusije, političke debade, promociju knjiga, književne večeri i sl. Specifilnost civilnog društva je u tome što je njegovo delovanje ideološki veoma raznovrsno i kreće se od krajnje desnice do radikalnih levih ideja. Osobito je levica veoma uticajna u NVO sektoru i to najviše zaslugama Nove levice sredinom 1960-ih godina, budući da je ona pored klasičnog, socijalnog i klasnog segmenta uključila u svoje rasprave i teme vezana za nove društvene pokrete: pokret za ljudska prava i rodnu ravnopravnost, pacifistički, ekološki, LGBT pokret i sl. Uticaj levice u NVO sferi od 1990-ih godina se poklapa i sa društvenim problemima toga doba, osporavanjima socijalističkih i komunističih ideja nakon iranske revolucije i kasnije, a što dovodi i do slabijeg izučavanja autora marksističke provinijencije na prestižnim svetskim univezitetima, i sve jačim uticajima desnice 1980-ih – koji dolazi iz sfere neoliberalne ekonomije, što iziskuje povlačenje levice na margine društvene lestvice i među alternativna znanja (nju-ejdž, teorije kulture, rodne teorije i sl.), a što svoju afimaciju prvenstveno dobija u NVO sektoru. To znači da levica sve više počinje da se bavi temama društvene diskiminacije koje su nastale kao proizvod dominantnom neoliberalnog kapitalizma, tražeći nekakva sistemska i zakonska rešenja unutar socijalnog inžinjeringa, zamerujući klasne problem i radikalnu kritiku postojećeg (primer: zaštita prava uslužnih radnika, problemi ekološkog zagađenja, zaštita prava nacionalnih i seksulanih manjina: Roma i LGBT populacije, ljudi bez papira, imigranata i sl.). Na taj način se levica preorjentiše sa revolucionarne na reformsku strategiju, prinuđena često u političkoj sferi na saradnju sa liberalima, kako bi se suprotstavila rastućoj desnici, a što znači da često i sama pristaje na mere štednje i fiskalnu konsolidaciju koju joj nameće strukturalna kriza neoliberalnog kapitalizma: od Svetske ekomoske krize i imingrantske krize, do Velike pandemije Kovida i Rata u Ukrajini. Ono što se ovih dana menja, a što nije potpuno jasno da li je samo hir neke američke političke i poslovne elite ili ozbiljan zaokret u međunarodnoj politici SAD, jeste upravo odnos ovom NVO sektoru. Čini se da dolazi do značajnog umanjivanja sredstava, ako ne i do potpunog ukidanja finansiranja, nevladinih organizacija. Ukoliko ovde nije reč o običnom hiru poslovne i finansijske elite SAD, nego ozbiljnom zaokretu u međunarodnoj politici, a što za pretpostavku opet ima i nekakav konačni kraj „hladnog rata“ i specifičan odnos prema Ruskoj federaciji, budući da pravi neprijatelj Amerike se nalazi sa druge strane Pacifika, to onda znači i veliki problem za levicu kao takvu. A to postaje evidentno i iz iskaza značajnih američkih zvaničnika koji sada levicu optužuju za brojne ekonomske probleme i značajne odlive novca iz SAD-a, a koji su navodno bili u službi ovih nevladinih organizacija koje su promovisale levičarske ideje i rodnu ideologiju. Ne samo to, ove optužbe idu toliko daleko da levicu sada optužuju i za sve probleme koji su proizašli iz globalnog neoliberalnog kapitalizma, a koji su zaslužni za urušavanje temeljnih (razume se desničarskih) vrednosti: nacije, države, vere i porodice (vrednosti sa kojima se i fašizam svojevremeno identifikovao). Jedino što ovde nije sporno jeste kapitalizam koji i dalje nema alternativu. I to postaje sve veći problem same levice. Dok god levica nije u stanju da ponudi alternativu kapitalizmu, i to ne bilo kakvu alternativu, nego ono izvorno za šta se levica zalaže, a to je bolje i pravednije društvo, borba za globalnu emancipaciju ljudskog roda, imaćemo ovakve i slične insinuacije čija svrha nije ništa drugo nego povećanje nejednakosti u svetu i bogaćenje manine na štetu ogromne većine siromašnih i potlačenih. I to naravno neće prestati. Ali mi se čini da se ovde i nešto drugo događa: u nemogućnost da se trenutno dostigne željeni cilj, bolje i pravedno društvo, u pojedinim društvima poput našeg, koje se tradicionalno nalizi pod jakim uticajem stranog faktora i nevladinih organizacija, danas dolazi do nekakvog regresivnog kretanja i to među mladima i studentskom populacijom. Postoji taj nekakav ludički momenat, težnja da se teatralnim i krajnje iracionalnim delovanjem – čak u potpunosti i na ličnu štetu (očigledno je da studenti i mladi svojim blokadama najviše štete sebi samima) – izazove nekakva katarzu u društvu, koja bi povratno i samo društvo transformisala u nešto bolje i vrednije življenja. U tom smislu, studenti i mladi se ne razlikuju puno od savremenih terorista, za tetoriste žrtva ima nekakvu političku ili religijsku poruku, ne samo zato što svoj život izlažu opasnostima (blokada raskrsnica, dugi i naporni marševi iz grad u grad), nego i zato što poput tetoriste učestvuju u onome što se naziva savremenom depolitizacijom, a to je zapravo delovanje u jednom prostoru odsustva politike i nedostatku društvenosti, tj. svođenju populacije na samoubilačke kreature, poput savremenih vozača-samoubica, samo što u ovom slučaju studenti i mladi se nalaze u situaciji žrtve, a kao svaka žrtva ona je proizvod nekakvog ideala u ime čega je žrtva – u ovom slučaju boljeg i pravednijeg društva, pravne države i tome sl. Ono što je paradoksalno i istovremeno opasno jeste da mladi i studenti upravo u žrtvi i putem žrtve vide mogućnost za spašavanje društva, odnosno, oni svojim primerom žrtve žele da dovedu do nekakve unutrašnje katarze društva u celini i samim tim da ga učine sposobnim i zrelim za politiku. Otuda njihova identifikacijama sa žrtvama u nastrešnici nije uopšte slučajna i spontana, ona je proizvod uverenja da je do politike moguće stići putem žrtve i žrtvovanja. A to je ako mene pitate jedna opasna ideja, jer je ona daleko od nekakve emancipacije, budući da je poznato da je „kult“ žrtve prisutan ne samo u religiji, nego i u fašizmu. Bez obzira što je ovde „kult žrtve“ gotovo inverzan, dakle, namera mu nije da se žrtvuje zarad nekakvog kokretnog političkog ili religijskog cilja (kao što je to u religiji ili fašizmu), nego da putem žrtve izvrši politički egzorcizam, tj. da ljudima „putem lične žrtve“ vrati veru u politiku i bolje društvo (otuda je veoma rečita ona pesma o devojci koja umire na autoputu, usmrćena od strane nekakvog neogovornog vozača ili ostrašćenog stranačkog funkcionera). Sve u svemu, mislim da traženje politike „putem žrtve“ bila ona i inverznog tipa, nije baš najbolja ideja, i jeste naličje terorizma, odnosno, efekat depolitizacije savremenog sveta. (o problemima depolitizacije i Vučićeve politike pisao sam na drugom mestu, a što znači da studenti i mladi nisu politički odgovor na depolitizaciju (u kojoj učestvuje i sam Vučić) nego naprotiv samo njen sporedni efekat).